Drie jaar geleden begon ik aan Op zoek naar de verloren tijd, het zevendelige werk van Marcel Proust (1871-1922) dat volgens zovelen tot de top van de wereldliteratuur behoort. Waar ik aanvankelijk moeite had met de lijzige stijl van de schrijver, werd ik gaandeweg gegrepen door de proustiaanse beau monde met zijn wonderlijke figuren. In delen 5 en 6, [b:De gevangene|42744230|De gevangene (Op zoek naar de verloren tijd, #5)|Marcel Proust|https://i.gr-assets.com/images/S/compressed.photo.goodreads.com/books/1541852887l/42744230._SY75_.jpg|87867407] en [b:De voortvluchtige|44574484|De voortvluchtige (Marcel Proust - Op zoek naar de verloren tijd Book 6)|Marcel Proust|https://i.gr-assets.com/images/S/compressed.photo.goodreads.com/books/1553338608l/44574484._SY75_.jpg|2331440], riep de hoofdpersoon daarentegen steeds meer weerzin op met zijn kinderlijke trekken om de mensen om hem heen te manipuleren en beoordelen.

Het laatste deel in de reeks, De tijd hervonden, is wat dat betreft gelukkig milder: ditmaal blikt Marcel vooral terug op zijn leven in de gegoede Parijse kringen, terwijl hij mijmert over de betekenis van kunst en zijn schrijverschap.

[...] iets dat wij in een bepaalde periode gezien hebben, een boek dat wij toen lazen, blijft niet alleen voorgoed verbonden met wat zich om ons heen bevond, dat blijft het getrouw ook met degene die wij toen waren, het kan alleen nog opnieuw gevoeld, opnieuw gedacht worden door de gevoeligheid, door de denkwijze, door de persoon van destijds [...]

Het verhaal is in dit deel secundair aan de beschouwingen. Tegen de achtergrond van de Eerste Wereldoorlog en anti-Duitse sentimenten steelt baron De Charlus opnieuw de show met zijn ‘rouw’ om de “Parijzenaartjes” die aan het front sneuvelen - is een stad die geen mooie mannen meer zal hebben niet als een stad waar alle beeldhouwkunst aan stukken is?

Proust schrijft mooi en gedetailleerd, al vond ik zijn passages vaak langdradig en de overgangen tussen de onderwerpen wat al te willekeurig. In de passages over ouderdom en het passeren van de tijd komt het werk tot een climax. De schrijver ontmaskert zijn hoofdpersoon als een ‘alwetende verteller’, die meer observeert dan meegaat in zijn wereld, al getuigt zijn fascinatie voor zijn omgeving er naar mijn idee juist ook van hoezeer hij daarmee nog bezig is.

Zo hadden in de faubourg Saint-Germain die ogenschijnlijk onneembare posities [...] hun onschendbaarheid verloren, zoals er allerlei verandert in deze wereld, door de werking van een innerlijk beginsel waar men niet aan had gedacht: bij M. de Charlus de liefde voor Charlie die hem tot slaaf van de Verdurins had gemaakt [...] bij Mme de Guermantes een hang naar het nieuwe en naar kunst; bij M. de Guermantes een exclusieve liefde zoals hij er in zijn leven al soortgelijke had gehad, maar die de zwakheid van zijn hoge leeftijd tirannieker maakte, en waarvan de zwakheden [...] niet meer maatschappelijk goedgemaakt werden.

Op zoek naar manieren om de tijd te vangen - de madeleine komt weer om de hoek kijken - lijkt Proust zich in De tijd hervonden ook af te vragen waartoe het eigenlijk allemaal deed.

In het geval van bekende mannen hielp wat zij achterlieten als zij stierven nog herinneren aan het feit dat hun bestaan was afgelopen. Maar wat gewone hoogbejaarde societymensen betrof hield men niet goed meer uit elkaar of zij al dan niet dood waren, niet alleen doordat men hun verleden slecht kende of vergeten was, maar ook doordat zij hoegenaamd niets met de toekomst van doen hadden.

Proust liet in elk geval een indrukwekkend oeuvre achter, dat ik met een decennia of wat graag herlees.